Número total de visualizações do Blogue

Pesquisar neste blogue

Aderir a este Blogue

Sobre o Blogue

SOBRE O BLOG: Bragança, o seu Distrito e o Nordeste Transmontano são o mote para este espaço. A Bragança dos nossos Pais, a Nossa Bragança, a dos Nossos Filhos e a dos Nossos Netos..., a Nossa Memória, as Nossas Tertúlias, as Nossas Brincadeiras, os Nossos Anseios, os Nossos Sonhos, as Nossas Realidades... As Saudades aumentam com o passar do tempo e o que não é partilhado, morre só... Traz Outro Amigo Também...
(Henrique Martins)

COLABORADORES LITERÁRIOS

COLABORADORES LITERÁRIOS
COLABORADORES LITERÁRIOS: Paula Freire, Amaro Mendonça, António Carlos Santos, António Torrão, Fernando Calado, Conceição Marques, Humberto Silva, Silvino Potêncio, António Orlando dos Santos, José Mário Leite. Maria dos Reis Gomes, Manuel Eduardo Pires, António Pires, Luís Abel Carvalho, Carlos Pires, Ernesto Rodrigues, César Urbino Rodrigues e João Cameira.
N.B. As opiniões expressas nos artigos de opinião dos Colaboradores do Blog, apenas vinculam os respetivos autores.

quarta-feira, 13 de julho de 2022

Ls Namoricos de l Tiu Zé Pitascas

Por: António Preto Torrão
(colaborador do "Memórias...e outras coisas...") 

NOTA PRÉVIA

Se não está familiarizada/o com a Língua Mirandesa, aconselho-a/o a ler o texto a meia voz, o que a/o pode ajudar a entendê-lo mais facilmente. No pequeno “Bocabulairo/Vocabulário”, bem como no Dicionário, cujo “link” se encontra no final do texto, pode consultar o significado de algumas palavras de mais difícil tradução.

Lhembrar eipisódios de la bida de las pessonas d’Angueira dantigamente ye ũa maneira, indas que sencielha, de las houmenagear i nun las deixar squecer.

Un home, ou melhor, qualquiera pessona, ye l que ye i cumo ye, debido al tiempo an que lhe calhou bibir, a la tierra adonde le tocou nacer, crecer i morar, a las situaçones de bida i a las relaçones que, ampeçando puls sous fameliares, fui alhargando a las pessonas de la poboaçon i a la gente doutros lhugares, séian eilhes bezinos ou séian mais çtantes.

Indas que, de garotos, mos pareça que l tiempo anda a passo de caracol, apuis, de bielhos, çforra-se cumpletamente pus parece mesmo que nun hai quien pare ls dies. Assi, de pitico a polho calçudo i, apuis, de galharote a galho bielho, cumo pa qualquiera un, fui solo ũa queston de tiempo pa tiu Zé Pitascas.

Inda rapaç sulteiro, quaije todas las nuites, nun se squecie el d’ir a petiscar a casa dũa moça que, de die, andada c’ũa cabrada. I era a eilha que, a la nuitica, cula cabrada ancerrada ne l curral, le tocaba tamien ourdenhar todas las cabras paridas i, inda porriba, a las scuras. Bá, todas, ye cumo quien diç… i yá bereis porquei!

Ua cabrada. Retrato de cottonbro an Pexels.com

Nun ye q’ũa beç eilha s’agarrou al amoije de l beche i, al apertá-lo cun fuorça antre las patas traseiras, l bicho pon-se a mexer-las i zata a berrar i nun habie modo de se calhar: “béé!… béééé!… béééééé!…”.

Aton, diç-le eilha:

– Nin béééé, nin meio béé!… Nun me steias acá a amolar! Bien sabes que dar tenes que l dar, pus tener tenes-lo cumo las outras!…

Mas, de lheite, nin sequiera un repincho. Anté que, tornando a ampalpá-lo, alhá se zanganhou. Assi, nun tubo outro remédio senó lhargar l amoije de l bicho. Nun fusse, pori el, dar-le ũa marrada…

Cumoquiera, pa Zé Pitascas, essa moça serie un cachico mais meiga que pa l sou beche. L que staba cumbinado antre eilhes ye qu’el, de l patamar al cimo de las scaleiras de fuora de la casa deilha, antrarie pula jinela que daba pa l sobrado, pa l sítio adonde eilha questumaba drumir, i qu’eilha la deixarie antreabierta ou antrecerrada, cunforme bos agradar mais.

Nũa nuite, l armano mais nuobo de la moça, qu’era inda garotico i drumie mesmo al lhado deilha, oubindo la cama a rugir i la armana i un moço a bufar, spertou. Mas, todo calhadico, stubo mais un cachico d’oubido a la çcuita. Anton, na manhana a seguir, birando-se para eilha, diç-le el:

– Oulha que, onte a la nuite, you bien t’oubi cun rapaç na cama!…

Anton, eilha lhougo amanhou maneira de l calhar:

– Que stás par’ende a dezir, sou chabasquico?! Stubiste a sonhar ou quei?! Calha-te, nun seias chochico! Parece q’agora andas a oubir demais!…

Oulhai que, neste causo, l raio de l garoto, nun tenendo nada de nécio, era bien capaç de – cumo se falasse dun ganado ou dũa buiada, bien anhos mais tarde, dirie un garoto doutra poboaçon de ls alredores d’Angueira – se botar de cuntas i dezir cumo el: “Carai! Agora, ye que bamos a quedar ricos! Mie mai paire todos ls anhos i, agora, la mie armana mais bielha acabou mesmo de se cubrir!…”

Se calha, ambos ls garotos tenien rezones de sobra pa pensar assi. I sabeis l q’ũa beç, quando un anfermeiro le dixo que yá habie maneiras de cuntrolar essa cousa, l pai desse tal garoto doutro pobo le respundiu?

– Carai, home! Mas l q’hei de you de fazer? P’amprenhar la mie tie, bonda que you bote las calças an riba de la cama?!

Cumoquiera, por aqueilha moça ser de l’arte pa la cousa essa, habie yá algun tiempo que, nun sei se, por le tenéren assoprado algo al oubido ou s’el tenerá bido, pori, algũa cousa, sou pai andaba çcunfiado de que la filha mais bielha andarie metida i a fazer algũa marosca c’un rapaç. Mas, nin sequiera le palpitaba quien serie l zabergonhado. Anton, ũa nuite, apuis deilha s’ir a deitar, trata de poner un lhato cheno d’auga pul lhado de drento de la jinela que daba pa l sobrado i queda d’oubido a la scuita a ber s’apanha l çafado.

Cumo de questume, nessa nuite, Zé Pitascas, mui debagarico i sin fazer niun rugido, alhá chube las scaleiras anté l patamar. De seguida, ancarrapita-se na jinela i salta pa l sobrado. Mas, nun stando a cuntar cu’la rateira que l’habien armado, al passar pa l lhado de drento, speta ls pies ne l lhato. Quedando culs meotes todos molhados, pa naide çcunfiar de l que se staba a passar, pon-se, anton, a çfarçar:

– Miau!… Miau!… Miau!…

Miaba tan bien que, s’ũa gata cun cio l’oubisse, se chegarie lhougo a el cuidando qu’era un gato pronto a saltar i a chubir pa l lhombo deilha.

Oubindo miar, l pai de la moça, que staba cerca deilhi, ne l corredor, a las scuras, scundido i a la spreita, cuidando ser mesmo un gato, nin sequiera se dou al trabalho d’acender la candeia, diç:

– Çape, gato! Raisparta al gato! Desta beç, tubiste azar! Nun era para ti, mas inda bien que fuste tu que caiste na rateira! Oulha, pacéncia! Quien ye que te mandou antrar?!

Ambora nessa nuite la cousa tubisse ampeçado mal, Zé Pitascas i la moça acabarien por salir-se bien i çafar-se. Assi i todo, inda petiscórun un cachico! I, cun aquel “miau”, l pai de la moça quedou cumbencido de que nun balie la pena nin habie rezon pa çcunfiar de la filha.

Apuis de casado, tiu Zé Pitascas, la sue tie i ls sous quatro filhos bibien nũa casica houmilde, apegada a la de la tie Adozinda Cacaitas, al cimo de la caleija que, pula parte de baixo i de trás, riente a las casas, bai de la garaige de las armanas Marreiras i de l senhor Correia anté un cachico mais arriba de la parte de trás de la casa de l tiu Manuel Júlio, ne l cimo de l Cachon.

Tal cumo sue mai, tamien tiu Pitascas quedou biúdo mui nuobo. Inda me lhembra de l antierro de la tie Chebica, cumoquiera you nin andarie a la scola. Solico, sin mais naide, eiceto sue mai, que le botasse ũa mano, alhá tubo el que, fazendo de pai i mai, s’amanhar i cuidar, cumo pudo, de ls quatro filhos que quedórun al sou ancargo. Cuntinou a bibir na caleija, adonde, antes de s’ajuntar cul tiu Mantano, moraba tamien la tie Adozinda Cacaitas. Ambas a dues pul lhado de baixo i antre la casa de l tiu Manuel Júlio i la de l senhor Correia, la dona Delaide i sue armana, la dona Laura, éran ũas casicas pequeinhas i probezicas que nada tenien a ber cu’las desta gente fidalga.

Cula ajuda de dous burricos, tiu Pitascas alhá iba fazendo pula bida. Trataba dũas lhaticas i lhabraba ũas terricas de centeno i ũa ou outra de trigo. I, assi, alhá fui matando la fame i criando ls sous filhos. f

Inda dou fé de, antes i apuis de la missa de deimingo, el andar al redor de l cura i de l altar-mor de l’eigreija, a acender i apagar las belas, i, ne ls antierros, ser el que, a las bezes, lhebaba la caldeirica de l’auga benta.

Cumo toda la gente sabe, quien, de nuobo, daprende a andar de bicicleta, de meia eidade ou de bielho, nun se le squece. I stá bien de ber que, cumo todo mundo, tamien ls biúdos ténen las sues necidades. Cumoquiera por bias disso, pa se çpachar culas ties, tiu Pitascas, an beç de botones, usaba muolas p’apertar i zapertar las calças.

De l outro lhado de l Ribeiro de l Balhe, yá an Saiago, bibie ũa biúda que, tal cumo a tiu Pitascas, le tocaba tamien a eilha passar las nuites solica. Sendo ambos a dous inda quaije nuobos, niun deilhes staba bien. Assi, nun les bondando caldo i palheiro, amanhórun aton maneira de se ponéren a tratar de las cuntas de l negócio.

Era de sues casas, birados un pa l outro, caras al camino antre la huorta de la tie Marie Santa de l fondo de l Pilo i la fuonte de la Eigreija que, cun todo l cuidado pa que naide les bisse, por seinhas antre eilhes, cumbinában s’ancuntrar.

Huortos i casas de l Cachon. Al meio, passa l ribeiro de l Balhe que debide Sante Cristo, a la squierda, de Saiago, a la dreita.

Aton, a la nuitica i a las scundidas de la gente, tiu Pitascas, ancarrapitando-se i passando pul jinelo, que de la casa deilha dá pa la rue, antraba pa la casa dessa tie. I, oumenos d’eimbierno, passado un cachico, trocando l borralho pula cama, anroscados el i eilha, passában, assi, la maior parte de la nuite bien acunchegadicos i mais calenticos.

Nũa manhana, cerca de la casa de la Ti’Ana Luísa, passa por el un amigo que, bendo-le ũa manchica de sangre seco na careca, le pregunta:

– Á Zé, que te fazírun na cabeça, home?

Apanhado, assi, sin cuntar, respunde-le el, de pronto, todo anrezinado i apuntando pa la casa dessa tie de l outro lhado de l ribeiro:

– Onte, a la nuite, apanhei acá un peladeiro al passar pul raio daquel jinelo!…

Nun le faltaba a el rezon pa se queixar pus, sendo baixo, franzino i calbo, yá solo le restrában ũas repas cumpridas, abaixo de las oureilhas i a la buolta de la cabeça, pa çfarçar la careca. Mas, por bias de l bento, sbolaçando cun muita facelidade, las repas stában quaije siempre a strampalhar-se-le pula cara. Qual serie la rezon del ser tan calbo? Quien sabe se nun serie, pori, de tantas nuites antrar pa la tie pul tal jinelo?!…

Sabendo bien la falta que le fazie un home an casa, amostrando sou aprécio por el, lhamuriaba-se essa tie:

– L chapéu dun home fai muita falta, pus ampon respeito i anfeita ũa preça de casa!…

Cumo se bei, un i outra ajuntórun, assi, la fame a la buntade de quemer!

Tengo acá para mi que, se, nesse tiempo, quando, de biúdos, l tiu Zé Pitascas i essa tie andában yá nestas brincadeitas, l soudoso Demingos Purpeto, an beç de garoto, fusse yá moço, cul jeito que tenie para ambersar las cousas, serie bien capaç de nun quedar sin les fazer ũas trobas pa, ne l arraial de la fiesta de Nuossa Senhora, ls moços se ponéren a declamar pa toda la gente oubir:

– La tie Z…. i l tiu Pitascas,
Fazírun la cumbinaçon
De se botáren a brincar
A las nuites ne l xaragon.
A seinha dun i de la outra
De cada lhado de l Cachon,
Cumbinában qu’essa nuite
Íban a rezar cun deboçon.
Antraba el pul jinelo,
An meotes pul sobrado,
Mete-se na cama deilha
Caliente que nin borralho.
Pa naide ber nin çcunfiar,
Nin spertar las garotas,
Passante de la meia nuite
Toca a dar las cambalhotas.
Cun todos ls cuidados
I las debidas precauçones,
Alebían an casa deilha
Aqueilhas sues tentaçones.

Un die, l senhor Correia, bendo, de drento de la garaige, l tiu Zé Pitascas a passar pa la caleija que daba pa la casa del, chama por el i, para se dar aires i amostrar la sue amportáncia, diç-le:

– Sabes, Zé, quando estive em Santarém…

Bai tiu Zé Pitascas, nin le deixando acabar l que le querie dezir, lhougo le retrucou:

– Á senhor Correia, eu sempre oubi dizer: quem bai a Santarém, se burro bai, burro bem!…

Inda el nun era mi bielho, quando chegou la sue beç d’antregar la alma al Criador. Seguiu-se-le, uns anhos apuis, l sou filho mais nuobo, Zacarias, qu’era dous ou trés anhos mais bielho que you. Sendo rúbio i xardoso, cumoquiera cumo sue mai, tenerá sido essa la rezon por que le ponírun a este filho l’alcunha de Chebico. Afertunadamente, ls outros filhos – Manuel, que casou i mora an Caçareilhos, Moisés i Marie Rosa Pitascas, que bíben an Spanha –, son inda bibos.

Bocabulairo \\ vocabulário

A búltio – ao acaso \\ acauso – por acaso \\ acá – cá \\ acupar – ocupar \\ acunchegadico – aconchegadinho \\ adbertir/do – divertir/ido \\ adbinar – adivinhar \\ aire – ar \\ ajuntar-se – reunir-se \\ al/s – ao/s \\ alebiar – aliviar \\ ­alhá – lá \\ alhebantar – levantar \\ al redor/alredores – em redor/arredores \\ amanhórun – (forma do verbo amanhar) arranjaram \\ amentar – mencionar \\ amoje – úbere \\ amostrar – mostrar \\ ampeçar – começar \\ ampor­tar – interes­sar, importar \\ amposiçon – imposição \\ amprenhar – fecundar \\ ancapaç – incapaz \\ ancarambelado – (enre)gelado \\ ancargo – encargo \\ ancarrapitar-se – subir, encarrapitar-se \\ ancun­trar/o – encontrar/o \\ andubíran – (forma do verbo andar) – andaram \\ anfeitar – enfeitar \\ anfeiteçado – enfeitiçado \\ anganhar – enganar \\ angaranhido – tolhido de frio \\ anho – ano \\ anquietar – perturbar \\ anrezinado – arreliado \\ antender – entender \\ anterrumper – interromper \\ antierro – enterro, funeral \\ anton/aton – então \\ antrecerrada – meio fechada \\ antretener – entreter \\ antrometer-se – intrometer-se \\ apoquentar – preocupar \\ aprécio – apreço \\ apuis – após, de­pois \\ armano – irmão \\ arriba – acima \\ arri­mado – encos­tado \\ aspare­cer-se – parecer-se \\ atabano – atavão, inseto que ataca o gado bovino e asinino \\ assi i todo – mesmo assim, apesar disso \\ atanazar – perturbar \\ auga – água \\ barranca – desnível de terreno numa ou entre propriedades \\ beç – vez \\ beche – bode \\ belharaça – maluqueira \\ benir – vir \\ bergóntia – rebento de árvore \\ be­zino – vizi­nho \\ bia – via \\ bicioso – viçoso \\ bila – vila, neste caso, a de Vimioso \\ biúdo – viúvo \\ boç – voz \\ bolar – voar \\ bondar – bastar \\ borga – pân­dega \\ bordica – bordinha \\ botar-se de cuntas – pôr-se a pensar \\ buiada – boiada \\ buído – bebido \\ búltio – vulto \\ buolta – volta \\ bun­tade – von­tade \\ çafar-se – livrar-se de apuros \\ calbo – calvo, careca \\ caldo i palheiro – comida e dormida \\ calhar – calar \\ camino/ar – caminho/ar \\ caliente – quente \\ capaç – capaz \\ çape – foge \\ carabineiro – agente da Guarda Civil de Espanha \\ carreiron – carreiro \\ çcair – descair \\ çcan­sadico – descansadinho \\ cena(r) – ceia (cear) \\ centeno – centeio \\ çfarçada­mente – disfarçada­mente \\ çfarçar – disfarçar \\ çforrar-se – desforrar-se \\ chimpar – atirar \\ chin – colo \\ chochico – tolinho \\ chougarço – chaguarço (planta selvagem rasteira) \\ chu­bir – subir, ir para cima, mon­tar \\ ciroulas – ceroulas, cuecas \\ coincer – conhecer \\ coquelhada – ave semelhante à cotovia \\ co­raige – coragem \\ cortina – terra de cultivo cercada por muros \\ cozina – cozinha \\ çpa­char – despa­char \\ çtáncia – distância \\ çtino – destino \\ çtraído – distraído \\ cũa – com uma \\ cubrir – fecundar, cobrir \\ çuda – açude \\ cul – com o \\ cu’la – com a \\ cu’el/cu’eilha – com ele/com ela \\ cumoquiera – tal­vez \\ cun – com \\ cunsante – conso­ante \\ cunta – conta \\ cuntrairo – contrário \\ curriça – construção quadrada ou retangular, com paredes altas de pedra (xisto granito) solta, existente no termo, para, no inverno, abrigar e guardar o rebanho \\ defrénciar – distinguir \\ defrente – diferente \\ deilha/es – dela, deles \\ deimingo – domingo \\ del – dele \\ Demingos – Domingos \\ die – dia \\ Dius – Deus \\ dreita/o – di­reita/o \\ drume­nhuoco – dormi­nhoco \\ dũa – de uma \\ eidade – idade \\ eilhi – ali \\ eisceto – excepto \\ el – ele \\ ende – aí \\ fame – fome \\ fena­nco – erva meio seca \\ fita – filme \\ fizo – (forma do verbo fazer) – fez \\ frezno – freixo \\ frie – fria \\ friu – frio \\ fróncia – rebento de árvore \\ fuonte – fonte \\ fuora – fora \\ fusse na fita – fosse le­vado na con­versa \\ ganado – rebanho \\ garrafonico – garrafão pequeno, de cerca de dois litros \\ gustar – gostar \\ huorta – horta \\ lhabrar – lavrar \\ lhadeira – encosta \\ lhatica – pequena horta, estreita e comprida \\ lhato – balde \\ lheite – leite \\ lhem­brar – lembrar \\ lhi­brar – livrar \\ lhobo – lobo \\ lhugar – lu­gar, lo­cali­dade \\ lhuna/r – lu­a/r \\ halbelidoso – habilidoso \\ mala – má \\ ma­çana/eira – maçã/cieira \\ mandil – avental \\ manhana – manhã \\ mano – mão \\ marosca – artimanha \\ melon – melão \\ meote – meia que dá até ao meio da perna \\ mortico – mortinho \\ mos – nos \\ muola – mola \\ naide – nin­guém \\ necidade – necessidade \\ nécio – néscio \\ niebe – neve \\ nin – nem \\ ningũa/ningun/niun – nenhuma/nenhum \\ nin sequiera – nem sequer \\ nistante – num ins­tante \\ nó/nun – não \\ nomeada – fama \\ nuite – noite \\ olga – parte ligeiramente mais baixa, fértil e fresca de terra entre montes \\ oumenos – pelo menos \\ ourdenhar – ordenhar \\ ourrieta – pequeno vale \\ pa – para \\ pa lhá – para além \\ paç – paz \\ paçparoteira – dedaleira (planta herbácea medicinal) \\ paire – forma do verbo parir \\ parcer – parecer \\ parcido – parecido \\ parreira – videira \\ pequerruchico – pequenito \\ percisar – precisar \\ pie – pé \\ piel – pele \\ pobo/açon – povo, povoa­ção \\ pori – por azar, porventura, talvez \\ porparar – preparar \\ porlantre – avante \\ porriba – por cima \\ preça de casa – pátio de entrada da casa \\ pul/pula – pelo/pela \\ purma­nhana – ao alvorecer \\ pur­meiro – pri­meiro \\ pus/puis – pois \\ quaije – quase \\ qualqui­era – qualquer \\ quedar – ficar \\ quei – o quê \\ quemer – comer \\ quemezaina – comezaina \\ queto – qui­eto \\ quien – quem \\ quienqui­era – qual­quer pessoa \\ rapaç – ra­paz \\ rateira – ratoeira \\ razones – ra­zões \\ reciu – ar fresco e hú­mido da madrugada junto aos cursos de água \\ re­lhance – re­lance \\ repunso – oração fúnebre \\ repas – fios raros de cabelos \\ respunder – responder \\ rezon(es) – razão(ões) \\ riba – cima \\ riente – rente \\ rúbio – ruivo \\ rugido – ruído, barulho \\ rúin – ruim \\ rumper – romper \\ salir – sair \\ sastifeito – satisfeito \\ scaleiras – escadas \\ scapar-se – fugir \\ scola – es­cola \\ scuitar – escu­tar \\ sculhir – escolher \\ scunder – esconder \\ scuro – escuro \\ selombra – sombra \\ sencielho – si­ngelo \\ senó – se­não \\ sequi­era – sequer \\ sfregante – instante \\ siete – sete \\ sin – sem \\ sobrado – soalho, andar de cima da casa \\ soutor­die – no dia seguinte \\ sparrielha – armadilha \\ special – especial \\ spe­tar – espetar \\ sper­tar – desper­tar \\ sque­cer – esque­cer \\ strampalhar – desalinhar, desorganizar, espalhar \\ stantico – instante \\ stranha/r – estranha/r \\ streilha – estrela \\ stremunhado – adormecido \\ strobilho – estorvo \\ stu­bírun – (forma do verbo “star”) esti­veram \\ stu­bísse – (forma do verbo “star”) esti­vesse \\ subretodo – sobretudo \\ suorte – sorte, propriedade herdada \\ talbeç – talvez \\ tem­prano – tempo­rão \\ tenta­çon – tenta­ção \\ trocer – torcer \\ tropa – trupe \\ tubírun – (forma do verbo “tener”) ti­veram \\ tu­bísse – (forma do verbo “tener”) ti­vesse \\ ũa – uma \\ uito – oito \\ uobo – ovo \\ uolho – olho \\ uorfo/a – orfão/ã \\ xaragon – enxergão, colchão feito de colmo de palha \\ xardoso – sardento \\ yá – já \\ ye – (forma do verbo ser) é \\ yerba – erva \\ zabergonhado – desavergonhado \\ zanjuar – tomar o pequeno almoço \\ zanjun – pequeno almoço \\ zapare­cer – desapare­cer \\ zafertunadamente/zgraciada­mente – infeliz­mente \\ zanganhar – desenganar \\ zapertar – desapertar \\ zbiar – desviar

Para saber o significado de outras palavras, sugiro a consulta deste sítio.

A quem queira visualizar algumas fotos aéreas de Angueira, sugiro a consulta deste blogue.

Caso queira saber a localização de alguns sítios do termo de Angueira, carregue aqui.

abril 6, 2022

António Preto Torrão
. Licenciado em Filosofia (Universidade do Porto)
DESE em Administração Escolar (ESE do Porto)
Mestre em Educação – Filosofia da Educação (Universidade do Minho)
Pós-graduado em Inspeção da Educação (Universidade de Aveiro)
Professor e Presidente Conselho Diretivo/Executivo
Orientador de Projetos do DESE em Administração Escolar (ESE do Porto)
Autor de livros e artigos sobre Administração Educativa
Formador Pessoal Docente e Diretores de AE/Escolas
Inspetor e Diretor de Serviços na Delegação Regional/Área Territorial do Norte da IGE/IGEC


Sem comentários:

Enviar um comentário