sexta-feira, 15 de dezembro de 2017

Stória de l 76 i l Brabo – Tiu Chic´Albino, Tiu Agusto Albardeiro i l Tiu Zé Godenso

Por: António Preto Torrão
(colaborador do "Memórias...e outras coisas...")

Angueira – molino de las Trés Ruodas
ou de ls Lucas an Terroso
(foto de Luís Torrão – agosto 2016)
La patrulha de la guarda i la licença para usar chiçqueiro
Als mius pais, Zé Luiz Pero i Marie Rosa Quintanilha, i als mius armanos, Jorge i Anica, que, cun muita soudade, a uns i outros, guardo na mimória i ls lhembro siempre; a Eimílio, a Aquilino i a la outra Ana Marie, mius armanos tamien, i als sous filhos i mius sobrinos.

I, cumo forma de lhembrância de ls lhugares i de ls modos de bida de la giente i inda de houmenaige a la mimória de ls protagonistas desta stória.

Hai pouco tiempo, miu armano Eimílio lhembrou-me ũa stória que, ne ls anhos cinquenta de l seclo passado, acunteciu an Angueira, ambolbendo las seguintes personaiges, ou melhor, pessonas, porque, sendo real, esta stória tenerá acuntecido mesmo:

L tiu Chic´Albino, un de ls barbeiros i l anfermeiro i regidor de Angueira;

L tiu Agusto Albardeiro, que fazie albardas, molidas, arreios i atafaios pa las bestas (cabalhos, mulas i burros);
L tiu Zé Godenso, molineiro que, tenendo quedado toda la bida solteiro, bibie, cun su armana i l sou cunhado, la tie Adorinda i l tiu Manuel Talaito, na casa de l molino de las Trés Ruodas ou de ls Lucas, nome por que, inda hoije, ye coincido i que queda, ne l termo de Angueira, quaije al cimo de Terroso.
La stória que bos bou a cuntar passou-se al cimo de l´açuda i a cerca de trés cientos de metros arriba de l molino de Terroso – un  de ls dous, antre ls siete molinos que habie ne l termo de Angueira, que nun tenien caliendra – i un pouco abaixo, a menos de dous cientos de metros, de l molino de ls Lucas.

Nesse tiempo, ambora l´auga scassasse muito, raros eran ls beranos an que la ribeira secaba. Cumoquiera, ne l Berano, ũa açuda demoraba alguns dies para retener la auga neçaira i subreciente pa l molineiro poner l sou angeinho a moler. Antón, l molineiro de l que quedaba lhougo abaixo aporbeitaba para represar an l´açuda de l sou molino l´auga que benie de l que quedaba más arriba. Cun este sistema de aporbeitar l´auga, era mui pequeinho l sperdício de la pouca que habie na ribeira.

Quando esta sória acunteciu, inda nun tenie sido feita la bala de la eirrigaçon, ũa canal de cantarie, cun bários quilómetros de cumprida, que, aporbeitando l´açuda de l molino de Terroso, lhebaba l´auga pula Yedra, la Senhora, la Cabada, l Cachon, la Salina i la Mediana anté la Faceira i a las Ulmedas. Este melhoramiento, feito pul goberno ne ls anhos sessenta, bieno a permetir regar las muitas huortas que habie an todos estes sítios de l termo de Angueira de la marge dreita de la ribeira.
Tengo la certeza de que naide ou pouquitas pessonas saberán que, naquel tiempo, ls fumadores que quejíssen usar chiçqueiro tenien que tener ũa licença i pagar bien por eilha. Ye que, cun la çculpa de porteger i de purmober la andústria nacional de cerilhas – Fosforeira Nacional –, Salazar ls oubrigaba a tirar ũa licença.

Ũa beç, nun deimingo de berano, mesmo a la nuitica, l tiu Chic´Albino i l tiu Agusto Albardeiro, cumo tenien l hábito de fazer, fúrun a la pesca a l´açuda de l molino de Terroso, un sítio bien longe de l pobo, onde, a aqueilha hora, deficelmente poderien ser bistos por quien fura que fusse ou apanhados pula guarda. Tenerien an mente pescar uns barbos, çcalhos i xardas que eran mui apreciados por toda la gente. Al cuntrairo, nesse tiempo, quaije naide daba aprécio als carangueijos – lhagostins de pata branca, bien çfrentes de ls “talibans” que, hai pouco tiempo, nun sei quien fui que tubo la mala eideia de ls botar na ribeira – i que, antón, antes de la ida de ls “barragistas” para, alhá, ls apanharen i, nas marges frescas de la ribeira de Angueira, passaren ls sábados i ls deimingos cun sues famílias, eilhi abundiaban.


La casa de l molineiro, al lhado de l molino
de las Trés Ruodas ou de ls Lucas (agosto de 2016)
Un cachico apuis de haberen chegado mesmo al cimo de l´açuda de Terroso, ne l sítio onde, na marge dreita, desauga l ribeiro de la Puntelhina, alhá stendiran la rede a toda la lhargura de la ribeira. Tudo isso a las scuras porque, sendo lhuna nuoba, lhunar nun habie. Assi, la única lhuç era la de las streilhas. Mas bien sabien que esse era l sítio onde habie ls maiores i melhores peixes an toda la ribeira. I, para les dar tiempo de caíren ne l sou apetreicho, solo purmanhana alhá tornarien para reculhir la rede i, quaije de certeza, ũa cestada de peixes bien chena.
Staban yá quaije de partida pa l pobo, quando, al loinje, oubiran un barulho stranho ne l alto de Peinha Ferreira, cerca de la mesma marge de la ribeira, que parcie ser de alguien que, ls tropeçones, baixaba pula caleija, mesmo al lhado de la huorta de l tiu Miguel Galharito, para Terroso. Çcunfiando, purmeiro, que fusse algun lhobo i, despuis, ũa patrulha de la Guarda Republicana, para nun seren bistos nin apanhados, ls dous scundírun-se lhougo, l melhor que pudírun, na borda de la ribeira, antre i bien ancubiertos puls amineiros.

Bien listos i atentos i de oubido a la scuita, deilhí a pouco, quedórun quaije cula certeza que serie solo ũa pessona. Que bicho nun serie i la guarda tamien nun arrastrarie tanto ls pies nin farie rebolar tantas piedras. I, cunsante l bultio se iba acercando deilhes, mas, subretodo, depuis de, al fondo de la huorta de l tiu Galharito, birar para riba, quedórun bien más çcansados. Afinal, era l tiu Zé Godenso, que, çopo i cun cachico de bino a más – que tenerá buído na taberna de l tiu Cereijas i de la tie Marinácia Fresca, ne l Ronso, ou an la de l tiu Morais i de la tie Bexela, an Sante Cristo –, torpeçando nas piedras de la caleija, tornaba de l pobo, cuosta abaixo, por este atalho, para sue casa, que quedaba un cachico más arriba.
Raposo bielho cumo era, l tiu Chic´Albino lhougo se lembrou i cumbinou cul tiu Agusto Albardeiro pregaren ũa partida i daren un baliente susto l tiu Zé Godenso. Fingindo que eran ũa patrulha de la guarda i, cumo era lhuç que fusque, quando aqueste staba yá an tierra praina i mesmo a chegar cerca de l scundideiro onde staban, saltórun-le l camino i, çfarçando, cun boç fuorte i mui mal-ancarado i falando grabe, cumo era sou questume i próprio de qualquiera outoridade, diç l tiu Chic´Albino:

– Alto lá!… Pare já aí!… O senhor quem é?

– You sou Zé Godenso…

– I donde vem?

– Pus bengo de l pobo!…

– O senhor está a querer endrominar-nos!…

– Nun, senhor!… – defendiu-se, todo anculhidico, anrascado i a tremer de miedo, l tiu Godenso. – Bengo de l pobo!… Stube a oubir l gramofone de la senhora dona Laura!…

Chegando-se un pouco más cerca del i fingindo que l staba a cheirar i l iba rebistar, pregunta-le:

– O senhor que tabaco fuma?

– You nun fumo ningun!…

– Fuma, fuma!… que cheira a tabaco!

– Mas you nin sequiera fumo…

– Ó 76, pega em mim que, senão, ainda o mato! Que este homem está a mentir-nos com quantos dentes tem na boca!…

– Stou a dezir la berdade, senhor guarda!…

– Ora mostre-me cá o isqueiro, que quero ver se tem a licença!

– Mas you nun tengo chiçqueiro!…

Fazendo que rebistaba l tiu Zé Godenso i cumo nun tenie ancuntrado nin cigarros nin chiçqueiro, diç l tiu Chic´Albino pa l tiu Albardeiro:

– Ó 76, desta vez, vamos deixar passar!… Que, hoje, para sorte dele, o homem já não tem cigarros nem traz isqueiro. Mas vamos estar atentos!… Que, da próxima vez, não nos há de escapar!…


Angueira – aspeto atual de l molino de
las Trés Ruodas ou de ls Lucas an Terroso
(agosto de 2016)
Finalmente,  l tiu Zé Godenso alhá atrabessou, l más rápido que puode, pa l outro lhado de la ribeira. I quier-me mesmo parcer que nunca dantes, cumo an essa nuite, tenerá chegado tan rápido deilhi a casa…

Deilhí an delantre, siempre que l tiu Zé Godenso se ancuntraba cun quienquiera que fusse cuntaba-le la sue abintura: que, ũa nuite, ũa pratulha de la guarda – l 76 i l Brabo – le salíran l caminho, l mandórun parar, i rebistórun i l quejíran prender.

Cumo se questuma dezir, naide puode afiançar: desta auga nun beberei!... Ye que la cousa fui-le tan bien armada que tengo quaije la certeza que, se inda hoije fusse bibo, l tiu Zé Godenso cuntinarie cunbancido de que fui ũa patrulha de la Guarda Republicana que, nessa nuite, le saliu l caminho, l mandou parar, l rebistou i l amanaçou que l iba prender.

I quanto nun se tenerán adbertido l tiu Chic´Albino i l tiu Agusto Albardeiro al oubir l tiu Zé Godenso cuntar-les esta stória!…


António Preto Torrão. Licenciado em Filosofia (Universidade do Porto)
DESE em Administração Escolar (ESE do Porto)
Mestre em Educação – Filosofia da Educação (Universidade do Minho)
Pós-graduado em Inspeção da Educação (Universidade de Aveiro)
Professor e Presidente Conselho Diretivo/Executivo
Orientador de Projetos do DESE em Administração Escolar (ESE do Porto)
Autor de livros e artigos sobre Administração Educativa
Formador Pessoal Docente e Diretores de AE/Escolas

Inspetor e Diretor de Serviços na Delegação Regional/Área Territorial do Norte da IGE/IGEC

Bocabulairo/vocabulário


Abintura – aventura \\ abundiar – abundar \\ adbertir – divertir \\ amanaçar – ameaçar \\ amineiro – árvore que se dá bem em lugares húmidos e junto aos rios e aos riachos \\ ancubierto – encoberto \\ angeinho – engenho \\ aqueste – este \\ atafals – arreios \\ barragista – nome dado em Angueira ao trabalhador das barragens de Miranda do Douro, Picote ou Bemposta \\ bino – vinho \\ boç – voz \\ buído – bebido \\ búltio – vulto \\ caliendra – canal por onde passa a água do açúde até ao moinho \\ cantarie – cantaria, pedra de granito \\ çcansado – descansado \\ çculpa – desculpa \\ çcunfiar – desconfiar \\ cerilhas – fósforos \\ çfarçar – disfarçar \\ çfrente – diferente \\ chiçqueiro – isqueiro \\ coincido – conhecido \\ çopo – coxo \\ cumoquiera – de qualquer maneira \\ deilhí – dali \\ cunbancido – convencido \\ delantre – diante \\ desaugar – desaguar \\ falar grabe – falar Português \\ loinje – longe \\ lhuç que fusque – lusco-fusco \\ lhuna – lua \\ lhunar – luar \\ naide – ninguém \\ neçairo – necessário \\ ningun – nenhum \\ outoridade – autoridade \\ pobo – aldeia, povoação \\ parcer – parecer \\ purmanhana – ao alvorecer \\ purmeiro – primeiro \\ quaije – quase \\ questume – costume \\ quienquiera – quem quer \\ regidor – autoridade a que incumbia resolver litígios e manter a ordem pública na freguesia \\ scassar – escassear, faltar \\ scuita – escuta \\ scundideiro – esconderijo \\ seclo – século \\ sperdício – desperdício \\ streilha – estrela \\ subreciente – suficiente \\ taliban – (sentido figurado) variedade de lagostim recentemente lançada ao rio Angueira e que, atualmente, nele prolifera

Para saber o significado de outras palavras clique AQUI.

Sem comentários:

Enviar um comentário