terça-feira, 19 de dezembro de 2017

Stória de la compra dun albardin an la feira de l Naso

Por: António Preto Torrão
(colaborador do "Memórias...e outras coisas...")

Cumo miu armano Emílio me lhembrou, hai yá muitos anhos, nuosso pai cuntou-mos la stória de la benda de ũa albarda, passada ne ls anhos quarenta de l seclo passado, antre l tiu Agusto Albardeiro i ũa mulhier, an la feira de l Naso. Nun antressando apenas la stória, mas subretodo l que se passaba an la feira, tengo tamien que agradecer als amigos Guilherme Galvan, Delaide Monteiro i Hourácio Morais ls sous comentairos subre esta i outras feiras que me ajudórun a melhorar l cuntesto an que la mesma se passou.

L tiu Agusto era armano de l tiu Lázaro Albardeiro, a quien chamaban tamien tiu Lazarete, i pai de l tiu Agrepino, que beneríe a ser l gaiteiro de Angueira i a casar cula tie Marie Cachopa, i de la tie Justina Albardeira, que benerie a casar cul tiu Zé Canhotico. Penso que la partilha de la alcunha Albardeiro tenerá a ber cul oufício de l pai de l tiu Agusto i de l tiu Lázaro, que, cumo era questume, tenerá passado de l pai pa l filho más bielho.

Era l tiu Agusto inda nuobo i, por isso, nun habie muito tiempo que, seguindo l eisemplo de sou pai, tenie ampeçado a trabalhar, por sue cunta i risco, ne l oufício de albardeiro, passando a fazer albardas, molidas, arreios i atafals pa las bestas: cabalhos, mulas i burros. Mas, nun bastaba fazer-los; era neçairo tamien haber quien ls cumprasse i, portanto, bender-los.

Cumo trabalhar ne l oufício solo pa ls fragueses de Angueira nun le daba ganha-pan nin sopas subrecientes pa l sustento de la família, iba, culs sous burros, cultibando ũas lheiras i terricas. Para alhá disso, apuso-se tamien a ancuntrar maneira d´arranjar outros fragueses i, assi, obtener maior ganho: ir a la feira de l Naso bender las albardas i ls atafals que tubisse prontos.

Ambora houbisse tamien las feiras de Malhadas, que era a uoito, de Caçareilhos, que era a 19, i la de Bumioso, que era a 25, nesse tiempo, la de l Naso, que era ne l die 22 de cada més, era la más fuorte de todas i aqueilha onde iba más gente. Isto para yá nun falarmos de las feiras d´anho que, ende, tenien lhugar: la de ls burros i de l arraial, a seis i a siete de setiembre, mesmo antes de l die de l Naso, que era a uoito desse més, la fiesta de maior nomeada ne l Praino Mirandés i ne ls cunceilhos a la buolta. La de l Naso era, puis, la feira de la perferência de l tiu Albardeiro ũa beç que ir a todas las outras nun le cumpensaba.

Ne l die 22 de maio, lhougo pula manhana, l tiu Agusto Albardeiro, mal se lhebantou de la cama i se zinjuou, puso-se lhougo a cargar l burro cun ũa albarda, molidas, arreios i atafals que tenie prontos para benda. Purparaba-se, assi, para cun outras pessonas de Angueira, pormanhana cedo, ir a la feira de l Naso. Que, de biespera, tenie cumbinado cul tiu Plilhas i l tiu Chafin, sous bezinos, que moraban tamien an Saiago, iren todos juntos a la feira. Inda pouco tiempo habie que l Sol tenie çpontado i yá todos staban prontos para, cumo habien cumbinado, se poneren a camino de l Naso.

Salindo de l lhargo de Saiago, antre la casa de ls Sidórios e de l tiu Zé Patuleia i la tie Glória Ronda, despuis de haberen passado por San Sebastian, Ourrieta Caliente i atrabessado subre la puonte de la Yedra pa la marge squierda de la ribeira, antre ls sítios onde desaugan ls ribeiros de Funtecinas i l de ls Milanos, birórun caras a la Retuorta; atrabessando l ribeiro, chubiran la cuosta anté l alto onde ampeça l caminho de Miranda i donde, caras a naciente, se abista l Gago i la Cierba, sítios por donde passa la marra antre Angueira i Samartino i la Speciosa; passando antre l Cascalhal, las Queijeiras i ls Palancares, despuis de haberen passado puls cruzeiros de Ourrieta ls Ninos i de Cruç de Canto i la marra, deixórun l termo de Angueira; cuntinando pul camino de Miranda, passórun an deslhado, a norte de la Speciosa, onde chegórun las bestas a l´auga ne l tanque de l Cereijal. Apuis de cerca de ũa hora i média de camino, inda antes de las dieç horas, alhá staban eilhes, finalmente, junto de l cruzeiro i mesmo prestes a chegar al campo de la feira de l Naso. Si que nun eran deboçones nin pormessas que, nesse die, tanto a els cumo a toda la outra gente que fui a la feira, ls lhebaba al Naso.

Pul caminho, cada qual montado an sue besta ou a pie, cumbersando antre eilhes, fúrun cuntando cousas de l trabalho i stórias de la bida de la gente de l pobo. Claro que cumo l sou burro iba carregado, l tiu Agusto tubo que l seguir a pie durante quaije dues léguas, que era más ou menos essa la çtância antre Angueira i l Naso.

Mas nun eran eilhes las únicas pessonas de Angueira que, nesse die, fúrun a la feira de l Naso. Tamien l tiu Zé Coiro, sue cunhada, la tie Regina Sicha, i outro cunhado deilha, l tiu Chico Piçarra, alhá fúrun, lhebando cada un deilhes ũa baca i un bitelo para ber se le bendien la cria. I tamien l tiu Felisberto Canoio, sue armana, la ti Glória Ronda, i l tiu Adriano, cun las alcunhas Prieto i Chabiano, anté alhá lhebórun sous tagalhos de borregos, uns chibicos i un perro cada un, para ber se ancuntraban mercador que les pagasse bien pulas crias. I, pul caminho, passórun-le a la frente ls tius Rei, Russo, Zé Cruzes i Antonho Branco, de Abelhanoso, que, todos janotas i montados an sues burras, tamien iban a la feira, algun deilhes, probablemente, para tirar l retrato a la minuta.

Quando, pul meidie, l tiu Albardeiro i l tiu Chafin iban pa ls cabanhals a quemer la posta an la taberna de la tie Ginga de Malhadas, dórun de caras cul l tiu Ernesto, l tiu Luís Quintanilha, l tiu Aran i l tiu Morais que, sendo bezinos, yá staban todos juntos abancados nũa mesa de la taberna de la tie Gabriela de Sendin, eilhi mesmo al lhado de l cabanhal de ls ouribeiros. Nun parcendo ningun deilhes anfastiado, cada qual staba a trates a la sue posta i dun caneco de bino. I, puls bistos i a abaloar pula cara i la animaçon de alguns deilhes, la pinga de Sendin nun era ningũa çurrapa nin serie anté mala de todo!…

La tie Ginja i la tie Gabriela serien dues de las taberneiras que, yá nesse tiempo i inda durante muito más anhos apuis, nun falhaban de star an la feira de l Naso.
L Naso – Campo de la feira i de la fiesta de l Naso (an 2016).
Al fondo i al meio, beien-se ls cabanhals de las tabernas
i de ls ouribes i, a la dreita, la casa de la guarda

Cumo, ondequiera que fusse, l tiu Morais questumaba ir montado an sou cabalho, çcunfio que fizo l caminho pa l Naso el solo. Custa-me a crer que stubisse cun pacência subreciente para, durante toda la caminada, star siempre a frenar l sou cabalho ou tener de quedar a la spera que ls burros que lhebaban ls sous bezinos l apanhassen i acumpanhassen anté l Naso. Para alhá disso, tenie que tratar de la sua bida, la rezon que l lhebaba a la feira: cumprar ou apalabrar un bezerrico pa l bender ne l sou açouge an la fiesta de l Sagrado Coraçon de Jasus.

L caminho de Miranda ye aquel que, indo a pie ou montado nũa besta, puode seguir quien querga ir de Angueira, passando pula Speciosa, pul Naso i por Malhadas, anté Miranda. Para quienquiera que seia de Angueira ou de Abelhanoso i baia pa l Naso, ye tamien este l melhor camino a seguir. Mas, para quien baia de San Joanico pa l Naso, l melhor será, despuis de l Sierro, passar pulas Tomadas, la Cruzica, l Ramalhal i las Lhameiras i seguir pula Speciosa anté al Naso.

Al cuntrairo, quien bá de furgoneta ou de carro ligeiro de ls lhados de Miranda, pula strada nacional, para Bumioso, cerca de dous quilómetros despuis de passar l posto de la raça mirandesa de Malhadas, mas, antes de Zenísio, al chegar al cimo de ũa reta cuns cientos de metros ne l praino, ancontra, a la dreita, la strada municipal que dá pa la Speciosa i para Samartino. Birando para norte i seguindo pula strada municipal, alguns quilómetros i curbas más adelantre, despuis de passar algũas tierras de cultibo de cereals que hai de ambos ls lhados, lhougo a seguir al zbio pa la strada municipal que dá pa la Pruoba, passa, a la squierda de un çcampado que ten dous coretos de música; cuntinando an frente, passa puls cabanhals, ũas pequeinhas construçones térreas, an cantarie i cun abertura para l lhado naciente; despuis, passa ũa casa de dous pisos, cun algũas jinelas i la forma de un cubo. Un cachico antes de l sítio, donde, seguindo pula squierda i, antes de birar caras a poniente – isto se quejir ir pa la Speciosa –, bei, a la dreita, la cerca al redor de l santuário del Naso: ũa eigreija, cun campanairo baixo, tamien de cantarie, que, de l lhado naciente i de la capielha-mor, ten cinco capielhas todas eilhas quaije iguals por fuora; drento de la cerca i antre las capielhas i la eigreija hai ũa pequeinha lhagona d´auga; ne l lhado sul i mesmo an la cerca, hai un poço redondo i fondo, donde se puode tirar auga cula ruldana l cimo de l arco de fierro que ten subre las piedras que l cercan; a seguir a la cerca i caras a norte i a Samartino, hai ũa beiga praina cun alguns freznos para dar selombra, que ye l toural de la feira, i, despuis, ũas touças de carbalhicos i algũas tierras de cultibo.

L Naso, que stá a cerca de un quilómetro a naciente de la Speciosa i bários a poniente de la Pruoba, poboaçon a que pertenece, i más ou menos a meia çtância de la strada municipal que liga la de Miranda a Samartino, ye un de ls sítios prainos más altos de l Praino Mirandés. De l fondo de la cerca de l santuário, perto de l campanairo de la eigreija, birado a poniente, puode ber-se, al loinje, oulhando a la buolta de sul para noroeste, muitos montes i sierras, ampeçando pula de Mogadouro, passando pulas de Bornes, de Nogueira, la más alta i l centro, de Montezinho i la de Sanábria más a noroeste.

Cuntinando a oulhar de noroeste, ou seia de Sanábria, yá an Spanha, caras a naciente, bei-se, más cerca, cumo que ũa cadena de montes más baixos, onde, pul cimo, passa la raia que aparta las tierras de Pertual de las de Spanha, anté la Senhora de la Lhuç, an Costatin. I, oulhando agora de l lhado de la capielha-mor de la eigreija caras a naciente i a sueste, parcendo ser i cuntinar todo praino mesmo pulas tierras de Spanha, adbinan-se, para quien sabe, para alhá de Paradela, las arribas de l Douro.

Quien, de berano, pulas cinco horas de las tardes de suberrolho, cul cielo anubrado i l Sol ancubierto antre las nubres, stando ne l Naso, oulhar caras a la Senhora de la Sierra, mas tamien se fur pula strada nacional de Miranda para Bumioso, despuis de passar por Malhadas i Zenísio i, subretodo, quando ampeçar a baixar para Caçareilhos, ten ũa bista splandorosa i zlhumbrante, un spetáculo quaije ineimaginable de linhas, cuntornos i zeinhos dourados de raios de lhuç que, cumo ũa cascata cula forma de un leque que se bai abrindo de riba para baixo i ilhuminando todo l hourizonte visible, se derraman por antre las nubres de quelores bariables antre branco i cinza. Debido a esta andefeniçón de quelores, l cielo i ls montes más çtantes cunfunden-se de tal maneira que mal se destinguen.

Ye todo tan lindo que quaije custa a crer que l que se bei seia real.

Anuncia-se, assi, ũa nuite que bai ser de muitos relhistros, que, cun pequeinhos, bariables i pouco ritmados anterbalos antre eilhes i benidos de sítios çfrentes, iran rasgando l cielo i ilhuminando la tierra, seguidos dũa sarabanda, an crecente, de fuortes atrones, que, ressonando i retumbando pulas ourrietas, farán tremer la alma de qualquiera crestiano i, sentindo-se amanaçado, poner-lo a rezar la Santa Bárbela Bendita… Enfin… ũa grande troniada, cun auga a cair gorda i a potes, capaç de abrir grandes i fondos galatones an las aradas i que, spalhando pul aire un oudor a tierra, há de amansiar i refrescar l tiempo.

Inda me lhembra de, cumo que nũa maneira de ber relegiosa parcida cula bison militar de la funçon de ls castielhos de Miranda, Mogadouro, Penas Roias, Algoso, Outeiro i Bergáncia, eisistentes ne ls quatro cunceilhos bezinos – Miranda, Mogadouro, Bumioso i Bergáncia -, oubir mie mai falar de las cinco Senhoras, que, cuntando cula de l Naso i las que staban a la sue buolta, se abistaban ũas a las outras: la de Senhora la Lhuç, la Senhora de Balseman, an Chacin, la Senhora de la Sierra (de Nogueira) i la Senhora de la Ribeira, an Quintanilha. Ambora pense que seian estas, tengo dúbida subre se serie la Senhora de la Ribeira ou ũa outra an beç deilha.
L Naso – Campo santo: la eigreija i las capielha
de l Santuairo de Nuossa Senhora de l Naso (an 2016)

A la feira de l Naso iba nesse tiempo gente de todos ls pobos deili a la buolta: Speciosa, Samartino, Cicuiro, Costantin, Paradela, Infanç, Pruoba, Malhadas, Dues Eigreijas, Sendin, Palaçuolo, Granja, Zenísio i inda de outras poboaçones de l cunceilho de Miranda; de Abelhanoso, Angueira, Caçareilhos, Bilasseco, San Joanico, Campo de Bíboras i mesmo de outros pobos de l cunceilho de Bumioso. Mas tamien questumaba ir gente de lhugares de outros cunceilhos más çtantes cumo l de Mogadouro. Assi, nun admira que, an la feira de l Naso, se juntasse siempre muita gente: ls lhabradores que iban para bender algun bitelo, ls pastores para bender ls borregos i als bezerreiros pa ls cumprar; las mulhieres para cumprar un corte de panho para mandar fazer algun bestido, calças, jaqueta, camisa ou outra pieça de roupa i çapatos pa ls garotos ou mesmo algun cacharro de lhouça ou de lhata que stubisse a fazer falta an casa i, inda, uns rebuçadicos, ũas cabacas ou outros docicos pa ls garoticos; ls tendeiros, la maior parte deilhes de l Campo de Bíboras, i ls çapateiros, uns i outros cun sues tiendas; ls bendedores de nabalhas i ls de pipas, quaije todos de Palaçulo, i ls caldeireiros i lhatoneiros; ls ouribeiros, buona parte deilhes de Mogadouro, ls taberneiros, l baratilho, las doceiras, cumo la tie Marie do Céu i la tie Zulmira de Caçareilhos, a bender rebuçados, cabacas, bolaixas i outros doces i ls sous licores, i, anté, l cauteleiro de Miranda, que tamien alhá iba para bender bilhetes i cautelas de la loteria. I nin sequiera alhá faltaban ls ciegos, tocadores i cantadores de traigédias i d´outras stórias, i, anté, ls jogadores de la burmelhina.

Claro que, se mos eimaginarmos binte anhos más tarde nesta mesma feira, poderiemos inda ancuntrar algũas de las pessonas de que eiqui falamos, mas tamien outras que benerien para sustituir las que mos deixórun i, assi, cuntinar a dar bida a la feira de l Naso.

Ũa dessas figuras, l Cachachin de Sendin, que pouco más era que dous palmos de gente i raramente faltarie a qualquiera feira de l Naso, alhá staba el a bender un pouco de todo l que fussen trapos. Eilhi, pul meio de l campo de la feira i nun mui longe de l poço, cul sou stendal de trapos subre ũa manta ne l chano, cun el al meio i muitas rapazas i mulhieres a la buolta, a bender roupa anterior para todos, rapazas i ties, garotos i homes: calcicas, einaugas, ciroulas, lhenços, rodielhos i bários outras farrapos más…

Staba siempre tan bien cercado de rapazas i de ties que parci mesmo que l home tenie açúcre ou miel. I mesmo nun percisando, era capaç de se birar para eilhas a apregonar ls sous trapos:

– Ah moças i ties… cumo podeis ber, se nun teneis calciças, benie eiqui que you bos las arranjo…

A aqueilhas que le preguntaba l précio de qualquiera pieça de roupa haberie de, cunsante l causo, le respunder an bariaçones de cinco malreis antre ls précios mínimo i máximo:

– Pus ye de dieç a quinze – respundie a ũa;

– …de quinze a binte – respundie a outra;

– …de binte a binte i cinco malreis – respundie inda a ũa outra.

Quier dezir que era pul précio más baixo de l anterbalo que el dezie i la mulhier ou la moça antendie que podie i irie lhebar la pieça que le anteressaba cumprar.

Mas tornemos als anhos quarenta…

Se la parte sul de l recinto de la feira se anchie de tiendas, de furgonetas i de gente, subretodo mulheres i moças, tamien la parte norte se anchie cun muitas dezenas de bacas, bitelos i de alguns buis, bestas i ganados; de lhabradores, pastores i bezerreiros, quaije solo homes. Mesmo assi, pa l lhabrador, para oulhar pula cria anquanto iba a la outra parte de la feira, lhebaba cun el un garoto ou un moço.

Inda me lhembra que la seinha de l antresse de ls bezerreiros por algun bezerro, de siete ou uoito meses que stubisse pul toural, era bater-le cun sue bara ne l lhombo i preguntar bien alto:

– Quem no vende?

– Cá se lhe vende!… – respundie l duonho de la cria.

– Quanto quer pelo vitelo?

– Quero nove notas… que bem as vale!…

– Qual quê?! Está muito longe de valer tanto!… Se quiser cinco, compro-lho já!…

Era de notas de cien malreis que un i outro falaban. Que, ne l tiempo de la bida barata, era bien denheiro. I, claro, seguie-se un tiempo demorado a regatar antre eilhes: l bezerreiro a falar de ls defeitos de la cria i l duonho a amostrar que, para alhá de ser guapa, staba bien gorda; l cumprador a dezir que nun balie más de seis notas i l lhabrador a respundir que por menos de uoito nin pensar… Anté que, despuis de muitas buoltas i grande regatar, un amigo de l bendedor traçaba al meio la çfrência. Assi, acababan por poner-se de acordo: un an bender-lo i outro an cumprar-lo por siete notas. I lhougo l bezerreiro sacaba del bolso un maço de notas donde tiraba ũa que, cumo sinal, passaba pa la mano de l lhabrador. Mas, algũas bezes, calhaba que, por falta de acordo antre eilhes, l lhabrador tubisse que benir culs cantares de la segada de la feira para casa.

Siete notas darien, anton, para ũa família de lhabradores cun algũas posses poder cumprar al ouribeç, nun de ls cabanhals de la feira mesmo l lhado de ls taberneiros, un cordon d´ouro pa la filha más bielha que fusse mardoma ou stubisse pa casar.

I, alhá pa l final de la tarde, l lhabrador lhebaba l bitelo para l bezerreiro l rebistar i, nun tenendo defeito, l carregar na furgoneta i le pagar l que quedara an falta.

Dezie-se i, puls purparos i filas de ls homes que iban a las touças que staban para alhá de l toural, tamien se puodie ber, que, eilhi, nun se bendie solo bitelos i borregos…
La Speciosa i outras paisaiges que se beien,
zde al Naso, caras a poniente (an 2016)

Se ls lhabradores, ls pastores i las mulhieres iban a pie ou de burro, la maior parte de ls mercadores i de ls bezerreiros iban an sues furgonetas onde lhebaban tamien las sues mercancias: roupa i trapos, calçado, reloijos, brincos i outros adornos d´ouro, doces, bários tipos de cacharros, bitelos i canhonos. Para alhá de ls mercadores i bezerreiros, poucos eran ls que, nesse tiempo, iban de carro a la feira. Ye que mui raros eran ls que, antón, tenien carro ligeiro.

Cun tanta gente que eilhi iba, l Naso, sítio donde, ne ls outros dies, reinaba la maior calma, ne ls dies de feira ou de fiesta, biraba quaije un mar de gente de las más bariadas poboaçones: era l barulho, l mobimiento, l andar de cá para alhá; eran las maiores bariedades de mercancias, las muitas cousas que era mui raro beren-se ne ls pobos de todos quantos iban a la feira; eran ls carros ligeiros i las furgonetas; eran las muitas dezenas de animals, bitelos, bacas i buis ne l toural; eran ls ganados de oubeilhas i canhonos i ls perros a guardar-los an las touças deili a la buolta; eran las bestas, ls burros, mulas i cabalhos; eran las nobidades; era tamien la gente i, subretodo, ls amigos de outros lhugares que, mui raramente i quaije solo an oucasiones specials cumo esta, se puodien ber…

Mas habie inda outras cousas que era questume ber, subretodo an la parte final de la feira: las chegas i lhuitas de buis de raça mirandesa i al zafios antre ls melhores i más coincidos jogadores de la barra de ls pobos a la buolta de l Naso.

Quanto a la chega de buis – ou touros, que, an las tierras de Miranda i ne ls arredores, nun habie buis capados –, ye berdade que als duonhos deilhes nun les gustaba muito, i a alguns nun les agradaba nada, ber l sou animal ambolbido nestas lhuitas. Ye que, ganhasse qual ganhasse, qualquiera un de ls dous buis an lhuita salie siempre cun alguns arranhones ne l cuorpo. Por isso, durante la maior parte de l die, l duonho nun deixaba l sou bui chegar-se ls outros. Assi, tenie todo l cuidado para que, ne l toural, cada un quedasse loinje de l´outro.

Mas habie alguns homes que andaban a la buolta de ls duonhos de ls buis que staban an la feira i que nun les lhargaban nin çcansaban enquanto nun les cumbencissen a chegar-los. Assi, la maior parte de las bezes, pul final de la tarde, ls duonhos alhá acababan por cunceder i nun se ouponeren a la chega.

Ls buis de raça mirandesa eran, i son, bichos mui pesados – l peso de ls maiores deilhes puodie bariar antre cerca de siete cientos i, mesmo anté, más de mil quilos –, fuortes i brabos. Por isso, la chega tenie que ser despuis de ls outros animals teneren ido ambora de la feira.

Inda antes de la chega, un an frente de l´outro i cumo que an jeito de zafio, cada bui lhebantaba i abanaba muito l çufino i, roncando i ourniando muito i mui fuorte i alto, scarbaba la yerba i la tierra de l chano culas patas de la frente. Despuis, baixando la cabeça, lhançaban-se, cun toda la fuorça, un contra l outro. La lhuita, que era cabeça cun cabeça, ancaixadas ũa an la outra, cun reculos i marradas i cada qual a tentar arrastrar l outro, puodie durar anté cerca de meia hora, subretodo se la fuorça de ls dous bichos fusse equilibrada, anté que l más fuorte, dando-le cornadas de frente, de trás ou de sgueilha, cunseguisse arrastrar i lhebar l´outro a abandonar la lhuita i fugir. L bui bencido fugie, indo l que salisse bencedor a correr atrás del i a scornar-lo por trás.

La maior parte de las bezes fazien-se apostas nun ou noutro de ls buis de la lhuita, habendo mesmo arrelias antre ls apostadores, ls que staban a ber-los i ls duonhos.
L Naso – L toural de la feira bisto de sul (an 2016).
Al fondo, beien-se las touças onde quedában ls ganados
i las bestas i cun algũas ties yá todas scherumadas
se fazien tamien inda outros negociicos

Claro que l duonho de l bui bencedor ficaba todo baidoso i mui orgulhoso. Tengo quaije la certeza que, quando chegasse a casa, irie dar al sou bui ũa buona raçon de centeno.

Pula sue amponência, fuorça i brabura, ne ls anhos sessenta haberien de ficar famosos, alguns buis de la Pruoba, de Samartino, de Zenísio, de Malhadas i d´outros pobos a la buolta.

Quanto ls zafios antre ls jogadores de la barra, que era un jogo de fuorça i de jeito i que tanto puodie ser jogado cun fierro, peso ou piedra, todos eilhes bien pesados, cumo cũa reilha, tamien, cumo era questume, tenien lhugar ne l final de la feira. Nun sei, nin tengo cundiçones para çcubrir, quien  ne l tiempo próprio de la stória, serien ls maiores jogadores de ls bários pobos a la buolta de l Naso. Mas lhembra-me de oubir dezir que, ne ls anhos sessenta, alguns de ls de maior nomeada eran l Champanha, que era guarda fiscal, l Cebolho i l Madeiro, todos de Samartino, l Elias, filho de l cigano Zé Agusto i outros ciganos i inda l Çurra de la Pruoba, i l Abelino, que era inda un rapaç nuobo, de la Speciosa.

Ganhasse quien ganhasse, ou seia mandasse la piedra, l fierro, la reilha ou l peso de dieç quilos más loinje de la raia, mas sin la pisar nin passar, ficaba lhibre de tener pagar l cântaro de bino a que questumaban jogar. Que era a quien perdie que le tocaba pagar-lo… Cumbinaban un númaro de quatro ou cinco lhançamentos a fazer. I, cumo stá bien de ber, yá nesse tiempo, solo cuntaban ls que fussen bálidos.

Sendo un jogo peligroso, porque l fierro, la reilha i l peso puodien scapar-se de la mano de l jogador i ir a bater i a ferir algun de ls que stubissen a ber, nun deixaban por eilhi andar qualquiera garoto.

A la buolta de ls jogadores i de cada lhado de l spácio por onde lhançaban la piedra, l fierro, la reilha ou l peso, habie ũa ala chena de homes que staban eilhi a ber i a ancentibar cada jogador: uns trocien por uns i outros por outros, cunsante la amisade i l pobo donde uns i outros eran…

Terminado l zafio, todos ls que eilhi staban bebien a la saúde de ls jogadores mesmo de aqueilhes a que tocaba pagar l cântaro de bino.

Mal aqueilhes amigos de Angueira – l tiu Plihas, l tiu Chafin i l tiu Agusto Albardeiro – chegórun al Naso, cada un deilhes alhá abancou ne l sítio que era más de la sue cumbenência. L tiu Agusto, esse quedou eilhi, adelantre i yá un pouco loinje de la casa de la guarda, antre ls cabanhals i l poço, culs sous atafaios, molidas i albarda spalhados al sou redor.

– Dius mos dé buonos dies, tiu home.

– Buonos dies mos dé Dius, tie moça.

Despuis de ber i apalpar bien la albarda, apunta para eilha i pergunta-le:

– Anton, por quanto ye que bendeis este albardin?

– Pus, por ser para bós, ye solo por quinze malreis.

– Ah nó, tiu, que, por esse précio, ye mui caro!… You quinze malreis por el nun bos dou!…

– Oulhai que nó!… Yá bistes bien l trabalho i l material desta albarda? Bonda ber la culidade que ten!…

– Pus oulhai… you solo bos la compro se me la bendirdes por binte!…

– Mas nin pensar!… Nun bedes que nun puodo, tie moça?!… Que, se bos la bendo por esse précio, tengo un perjuizo tan grande que me zgrácio i sou capaç de dar cabo de la mie bida toda!…

– Ah, puis you solo bos la compro se me la bendirdes por binte, nin más nin menos un teston, tiu albardeiro…
L Naso – L toural de la feira bisto de naciente (an 2016)
Despuis de algũas trocas de rezones i de muitas palabras antre ũa i l´outro, l tiu Albardeiro bira-se pa la fraguesa i diç-le:

– Oulhai, tie moça, cumo ye la purmeira que bendo, puis lhebai-la alhá!… Sei que bou perder muito denheiro, mas nun fai mal!… L menos ganho ũa fraguesa!

Pus bien feiras de l Naso hoube despuis dessa. Que todos ls santos dies 22 de cada més alhá staba l tiu Agusto Albardeiro culs sous atafaios i albardas pa ls bender an la feira. Anté que un die se acerca del la mulhier a quien, alguns meses antes, tenie bendido la que dixo ser la purmeira albarda que fizo i le diç:

– Ah tiu Albardeiro, inda bien que bos beio!… Que stou mui zgustosa… nin sabeis cumo tengo andado relada!… Ye que l albardin que me bendistes saliu tan rúin que nun prestaba para nada!… Quedei mui mal serbida. Mal bos l cumprei, pouca serbentia tube. Ye que, un die, iba you sentada ne l albardin de l miu burro i quaije a chegar a ũa caleija, quando el ampeçou a lhebantar l çufino, a cheirar muito, a zornar i a andar mui más ligeiro. Nun istantico, you i el stábamos quaije a apanhar un miu bezino que, más a la frente, seguie scarranchado an sue burra. Mas nun ye que l diacho de la burra andaba salida!…

– An Angueira, questumamos tamien dezir que anda zounesta… I, quando ũa burra assi stá, todo l cuidado ye pouco… que, nesta cundiçon, estes bichos son de pouca cunfiança!…

– Pus si!… L raio de l burro i de la burra, quando un staba cerca de l´outra, ficórun tan tontos que se ponírun el a cheirar-la i eilha a fugir-le, el a querer saltar-le pa l lhombo i eilha ls pinotes… Rais parta ls burros… que, nun sfergante, mos la armórun!… Chimpórun-mos a ambos ne l chano. Bá lá que ningun de nós se feriu!… Bien you le puxaba pula arreata para trás, mas, qual quei!… Quien era capaç de detener l stapor de l burro? Nin l miu bezino cunseguiu tamien parar nin acalmar l sou animal! La burra a la frente i l burro atrás, desatórun ls dous nũa corrida pula caleija abaixo. L burro corrie tanto atrás deilha que, al roçar an las paredes, ls trampos i las silbas, nun bonda tener dado cabo de las alforjas qu´inda adrega an stragar tamien l albardin: rompiu-le l lhino, quedando la palha toda a la mostra! You i l miu bezino bien corrimos atrás deilhes… mas quien cunseguie apanhar-los?! La burra parcie inda más tonta cũa baca touronda!… I l raio de l burro staba cun tanta deboçon que nun paraba de correr atrás deilha!… I nun çcansou anquanto nun arrebantou cula silha. Assi, atirando culs trastes al aire, lhibrou-se, finalmente, de l albardin. I quedando a la sue buntade i sin qualquiera ampecilho, solo despuis de quaije ũa hora an la funçon i de haberen perdido la gana, ye que, finalmente, cunseguimos apanhar-los i apartar un de l´outra!…

Dando buoltas a la cabeça para ber cumo se habie de çafar i de ber-se lhibre de la fraguesa, tubo ũa eideia. Antón, ponendo un aire mui sério, l tiu Agusto bira-se pa la mulhier i diç-le:

– Ah, çculpai, tie moça, que staba yá quaije squecido!… Mas, agora que falestes, yá me stou a lhembrar de bós!… Yá sei quien sodes!… Si, ye berdade que bos bendie ũa albarda!… I inda bien que benistes eiqui a tener i a falar cumigo. Ye que, agora me stou a lhembrar… nun fustes bós que me paguestes cũa nota falsa de binte malreis? Oulhai, nun bos amportais de sperar eiqui un cachico anquanto you bou eilhi a chamar la guarda?…

I, quaije cumo quien diç “oulha, pon-te eiqui que hás de ber l castielho de Outeiro”, l tiu Albardeiro, lhebanta-se i fai que bai tener cula patrulha de la Guarda Republicana que nun andaba mui loinje d´eilhi. I, mal l biu birar cuostas, çorrateiramente, la fraguesa puso-se a andar l más rápido que pudo, mesmo pa l meio de la feira, que era onde andaba más gente.

Passados tantos anhos, nun anteressa, agora, starmos eiqui a abaloar l porte de quienquiera que seia. Mas l cierto ye que, anquanto fui bibo, nunca más l tiu Agusto Albardeiro biu essa mulhier, nin an la feira nin an qualquiera outro lhugar. Ye que nunca más haberie de le poner la bista an riba…



António Preto Torrão. Licenciado em Filosofia (Universidade do Porto)
DESE em Administração Escolar (ESE do Porto)
Mestre em Educação – Filosofia da Educação (Universidade do Minho)
Pós-graduado em Inspeção da Educação (Universidade de Aveiro)
Professor e Presidente Conselho Diretivo/Executivo
Orientador de Projetos do DESE em Administração Escolar (ESE do Porto)
Autor de livros e artigos sobre Administração Educativa
Formador Pessoal Docente e Diretores de AE/Escolas
Inspetor e Diretor de Serviços na Delegação Regional/Área Territorial do Norte da IGE/IGEC

Bocabulairo – vocabulário
Abaloar – avaliar \\ adbinar – adivinhar \\ adelantre – adiante \\ adregar – conseguir \\ aire – ar \\ alhá – lá \\ al sou redor – à sua volta \\ amanaçado – ameaçado \\ amansiar – amansar \\ ampecilho – empecilho \\ amportar – importar \\ an – em \\ andefeniçón – indefinição \\ anfastiado – sem apetite \\ anté – até \\ antresse – interesse \\ anubrado – nublado \\ apartar – separar \\ aponer-se – resolver \\ atirar ls trastes al aire – atirar com a carga \\ arada – terra lavrada \\ a trates – a tratar \\ atrones – trovões \\ baratilho – designação que se dava em Angueira ao vendedor de roupa de cama e de mesa e de outras utilidades domésticas a baixo preço \\ beç – vez \\ benir culs cantares de la segada – regressar sem ter conseguido atingir o objetivo \\ bezino – vizinho \\ biespera – vêspera \\ bino – vinho \\ bison – visão \\ bista – vista \\ bonda – basta \\ buolta – volta \\ buono – bom \\ burmelhina – jogo da vermelhinha \\ cabanhal – alpendre coberto \\ çafar – livrar \\ caleija – caminho estreito entre muros \\ caliente – quente; campanairo – campanário \\ canhono – cordeiro \\ capaç – capaz \\ çcansar – descansar \\ çcampado – descampado, terreno sem construção, floresta ou cultivo \\ çculpar – desculpar \\ çfrência – diferença \\ cielo – céu \\ chano – chão \\ chibico – cabrito \\ chimpar – atirar ao chão \\ ciego – cego \\ çorrateiramente – inesperadamente \\ crestiano – cristão \\ çtância – distância \\ cũa – com uma \\ çufino – focinho \\ cula – com a \\ cul – com o \\ culidade – qualidade \\ cumbenência – conveniência \\ cumbenir – convir \\ cuntesto – texto \\ currida – corrida \\ çurrapa – zurrapa, vinho de muito má qualidade \\ deboçon – devoção \\ deilhes – deles \\ deili – dali \\ desatar – pôr-se a \\ deslhado – ao lado \\ die – dia \\ dieç – dez \\ Dius – Deus \\ duonho – dono \\ eideia – ideia \\ eilhi – ali \\ eiqui – aqui \\ eisemplo – exemplo \\ fragués – freguês, cliente \\ frenar – travar \\ frezno – freixo \\ fizo (verbo fazer) – fez \\ galaton – grande rego \\ gana – vontade \\ guapo – bonito \\ istantico – instante \\ l – o \\ la – a \\ lhatoneiro – latoeiro \\ lhebantar – levantar \\ lhembrar – lembrar \\ lhibrar – livrar \\ lhino – linho \\ lhombo – lombo \\ lhuç – luz \\ lhugar – lugar \\ lhuita – luta \\ loinje – longe \\ mai – mãe \\ malreis – mil réis, moeda de valor equivalente a um escudo \\ más – mais \\ meidie – meio dia \\ mercancia – mercadoria \\ mobimiento – movimento \\ mos – nos \\ ningũa – nenhuma \\ nobidade – notícia \\ nubre – nuvem \\ ondequiera – onde quer \\ oucasion – ocasião \\ oulhar – olhar \\ ouribeç/ouribeiro – ourives \\ ourniar – bramir do bovino \\ ourrieta – vale de terra arável e fértil \\ pa l – para o \\ pa la – para a \\ pertenecer – pertencer \\ Pertual – Portugal \\ pon-te eiqui que hás de ber l castilho de Outeiro – fazer o manguito (sentido literal: conseguir algo que, praticamente, é impossível de obter. Explicação: o castelo de Outeiro está em tal estado de ruína que, apesar de ser no cimo de uma colina bastante elevada e visível a grande distância, só ao perto se consegue adivinhar ter sido um castelo) \\ pormessa – promessa \\ purparar – preparar \\ purparos – preparativos \\ posta – naco de carne de vitela mirandesa assada ao lume \\ prestes – quase \\ pula – pela \\ puls bistos – pelos vistos \\ purmeira – primeira \\ pus – pois \\ qualquiera – qualquer \\ quei – quê \\ quejir (verbo querer) – quiser \\ quelor – cor \\ quemer – comer \\ quienquiera – quem quer \\ quier – quer \\ raia – fronteira \\ rebistar – ver se o animal tem qualquer defeito \\ regatar – regatear \\ relada – aborrecida \\ relhistro – relâmpago \\ rezon – razão \\ riba – cima \\ rúin – ruim \\ salida – fêmea com cio \\ scapar – ir embora \\ scornar – agredir com  os chifres \\ seinha – sinal \\ selombra – sombra \\ sequiera – sequer \\ sfergante – instante \\ siete – sete \\ silha – correia para apertar a albarda \\ sodes (verbo ser) – sois \\ sou – seu \\ Spanha – Espanha \\ stória – estória \\ sperar – esperar \\ splandoroso – esplendoroso \\ squecido – esquecido \\ stragar – estragar \\ stapor – estupor \\ suberrolho – calor muito intenso \\ subreciente – suficiente \\ sue – sua \\ tagalho – pequeno rebanho \\ tener – ter \\ teston – tostão, dez centavos (do escudo) \\ tie – mulher \\ tienda – tenda \\ tiu – homem \\ touça – moita de pequenos carvalhos \\ touronda – vaca com cio \\ traigédia – tragédia \\ troniada – trovoada \\ ũa – uma \\ uito – oito \\ you – eu \\ zafio – desafio \\ zbio – desvio \\ zeinho – desenho \\ zgraciar – desgraçar \\ zgustosa – desgostosa \\ zinjuar – tomar o pequeno almoço \\ zlhumbrante – deslumbrante \\ zornar – zurrar \\ zounesta – (forma como, em Angueira, era designada uma) burra com cio.

Para saber o significado de outras palavras, sugiro a consulta AQUI.

Sem comentários:

Enviar um comentário